به گزارش تجارت نفت به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، تولید سالانه قیر در کشور در حدود 6 میلیون تن است و از سال 1387 و طبق سیاست‌های واگذاری شرکت‌های پالایشی به بخش خصوصی، قیر مصرفی و صادراتی کشور باید در بورس کالا عرضه و قیمت‌گذاری شود. اما از سال 1393 و با ایده کاهش هزینه‌های عمرانی روستایی و موارد خاص، بندی در قانون بودجه سنواتی کشور اضافه شد که طبق آن، وزارت نفت ملزم بود که سالانه حجم مشخصی از وکیوم باتوم (ماده اولیه قیر) را به شکل رایگان در اختیار چند دستگاه دولتی [برای آسفالت مسیرهای روستایی، طرح‌های مسکن، نوسازی مدارس، بیابان‌زدایی و آسفالت معابر شهری] قرار بدهد و هزینه آن به‌شکل تهاتر با نفت تامین شود.
در سال 94 حدود نیم میلیون تن و در سال 95 و 96 حدود 2 میلیون تن قیر رایگان توزیع شد. این روند افزایش ادامه پیدا کرد و در سال‌های 97 و 98 هم حدود 80 درصد قیر تولیدی کشور معادل 4 میلیون تن به صورت رایگان توزیع شد و تنها 20 درصد آن وارد بورس کالا شد.
نهایتاً دولت در بودجه سال 99 بند توزیع رایگان قیر را حذف کرد و تصویب مجلس هم رسید؛ اما نمایندگان مجلس در خلال طرح اصلاح لایحه و با وجود مخالفت اولیه شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت، مجدداً بند مرتبط با تهاتر قیر را به بودجه بازگرداندند و این بند در بودجه سال‌های بعد هم با تغییر در منابع تأمین مالی و اختصاص وکیوم باتوم با 50 درصد قیمت بورس ادامه پیدا کرد.
11 هزار تن قیر رایگان در اردبیل توزیع شده استاین موضوع در جریان تدوین و بررسی بودجه سال 1404 هم تکرار شد و با وجود عدم ارائه بند قانونی برای قیر تهاتری در لایجه دولت، نمایندگان مجلس در جریان رسیدگی به بخش هزینه‌ای بودجه کل کشور، با تصویب بند الحاقی تبصره 3 به این لایحه با عنوان «نفت و روابط مالی آن با دولت و هدفمندسازی یارانه‌ها»، مقرر کردند معادل مبلغ 25 هزار میلیاد تومان نفت خام از محل منابع شرکت ملی نفت ایران را در اختیار پالایشگاه‌ها قرار داده و از ابتدای سال 1404 مواد اولیه قیر (وکیوم باتوم) با پنجاه درصد قیمت بورس کالا در اختیار 5 دستگاه «بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور» قرار بگیرد.
این سیاست، اگرچه با هدف حمایت از پروژه‌های عمرانی مطرح شده، اما در عمل به دلیل نبود شفافیت در توزیع، انحراف منابع و کاهش درآمدهای ارزی و ریالی دولت، تبعات منفی گسترده‌ای به همراه داشته است. این درحالی است که می‌توان با شفافیت و ایجاد یک چرخه مالی سالم از محل درآمدهای مازاد نفتی، وجوه حاصل را به شکل مستقیم و در قالب یارانه ریالی در اختیار دستگاه‌های متولی اجرایی قرار داد تا ضمن کاهش هزینه‌های پروژهای مربوطه، مانع از شکل‌گیری بستر فساد و رانت شد.
طبق قانون، اختصاص قیر رایگان توسط دولت به پروژه های عمرانی به دو صورت ریالی (اعتباری) و کالایی امکان پذیر است. در روش ریالی، دولت متناسب با پیش بینی از قیمت رایج قیر اعتبار مورد نیاز را از محل منابع عمومی برای دستگاه های مجری در جداول قانون بودجه درنظر گرفته و طی سال به همان میزان برای تهیه قیر به دستگاه ذی ربط تخصیص می دهد. دستگاه ذی ربط نیز با توجه به ضوابط و سایر مقررات نسبت به تهیه قیر مورد نیاز یا انعقاد قرارداد با پیمانکار اقدام می کند. اما در روش کالایی حواله تحویل وکیوم باتوم (ماده اولیه قیر) رایگان از پالایشگاه ها به طور مستقیم در اختیار دستگاه اجرایی قرار گرفته و دستگاه ذی ربط با مراجعه به پالایشگاه یا تسلیم حواله وکیوم باتوم رایگان به پیمانکار نیاز خود را تأمین می کند. امکان فساد و عدم امکان نظارت دقیق در طول اجرای تحویل حواله قیر رایگان دغدغه اصلی و قابل تأملی است که می‌توان با اجرای روش اول یعنی دادن وجوه مربوطه به شکل مستقیم و در قالب یارانه ریالی به دستگاه‌های متولی اجرایی، ای روند فسادآمیز را متوقف کرد.