به گزارش تجارت نفت به نقل از گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، محمدامین حقگو در یادداشتی نوشت: تجارت انرژی یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد جهانی است و ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت و گاز، نقشی کلیدی در تأمین انرژی بین‌المللی ایفا می‌کند. با این حال، تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی، صادرات انرژی ایران را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. در این میان، چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی و شریک تجاری ایران، نقشی محوری در استراتژی‌های کشور برای مقابله با تحریم‌های نفتی ایفا می‌کند اما در مسیر جدید پیش رو و افزایش احتمالی فشارها از سوی آمریکا، راهکارهای ایران برای حفظ و توسعه تجارت انرژی با چین و چالش‌های پیش روی این همکاری‌ها چگونه خواهد بود؟
* نفت ایران در چین؛ تجارت پنهان در سایه تحریم‌ها
از زمان خروج آمریکا از برجام در سال 2018، سیاست «فشار حداکثری» باعث کاهش شدید صادرات نفت ایران شد. با این وجود، ایران توانسته با بهره‌گیری از شبکه‌های پیچیده حمل‌ونقل، همکاری با پالایشگاه‌های مستقل چینی و دور زدن تحریم‌ها، صادرات خود را به چین افزایش دهد. در سال 2024 بیش از 90 درصد صادرات نفت ایران به چین اختصاص داشته است. یکی از روش‌های اصلی ایران برای دور زدن تحریم‌ها، استفاده از نفتکش‌هایی با پرچم کشورهای دیگر و خاموش کردن سیستم‌های ردیابی بوده است. همچنین روش حمل‌ونقل کشتی به کشتی در دریا و فروش نفت از طریق واسطه‌هایی در کشورهای ثالث مانند مالزی و امارات، نقش مهمی در حفظ جریان صادرات داشته است. در این میان یکی از چالش‌های مهم برای ایران، رقابت با روسیه در بازار چین است. روسیه پس از جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب به یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان نفت چین تبدیل شده و تخفیف‌های قابل توجهی ارائه می‌دهد. این رقابت، ایران را مجبور به کاهش قیمت و ارائه شرایط جذاب‌تر برای مشتریان چینی کرده است.
* ناترازی انرژی در ایران؛ چالشی پیچیده
ایران با وجود ذخایر عظیم انرژی، با ناترازی جدی در عرضه و تقاضای برق، گاز و بنزین مواجه است. افزایش شکاف میان تولید و مصرف انرژی، باعث خاموشی صنایع، افزایش هزینه‌های تولید و وابستگی به واردات سوخت شده است. سال 1403 ناترازی برق کشور به 17.400 مگاوات رسید که ناشی از افزایش مصرف و کمبود ظرفیت تولیدی است.
سیاست‌های مدیریت مصرف برق در بخش صنایع، هر چند به کاهش خاموشی‌ها کمک کرده اما خسارات اقتصادی قابل‌توجهی به تولیدکنندگان وارد کرده است. متوسط شکاف میان عرضه و تقاضای گاز در فصل زمستان به بیش از 315 میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. این کمبود، صنایع را به استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند مازوت و گازوئیل سوق داده که هزینه‌های اضافی به کشور تحمیل کرده است. ایران که زمانی صادرکننده بنزین بود، در سال‌های اخیر به واردات وابسته شده است. سال 1402 کمبود بنزین به 15 میلیون لیتر در روز رسید و دولت ناچار به واردات 4 میلیارد دلاری شد.
* چالش خام‌فروشی نفت و ضرورت توسعه زنجیره ارزش
فروش نفت خام به دلیل وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی و آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها، یک چالش اساسی محسوب می‌شود. توسعه زنجیره ارزش نفت از طریق احداث پتروپالایشگاه‌ها می‌تواند ضمن افزایش سودآوری، صادرات ایران را در برابر تحریم‌ها مقاوم کند. یکی از مشکلات اصلی در این حوزه، کمبود سرمایه‌گذاری و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته پالایشی است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی، مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی و توسعه همکاری‌های علمی و فنی با کشورهای صاحب فناوری، راهکارهایی برای حل این چالش محسوب می‌شود.
* دیپلماسی انرژی؛ نقش چین و چالش‌های روابط دوجانبه
چین با وجود روابط اقتصادی گسترده با ایران، بشدت تحت تأثیر سیاست‌های تحریمی آمریکا قرار دارد. تجارت سالانه این کشور با ایالات متحده بیش از یک تریلیون دلار است و این مساله باعث می‌شود پکن در قبال خرید نفت از ایران با احتیاط عمل کند. در سال‌های اخیر برخی بنادر مهم چین مانند شاندونگ، محدودیت‌هایی را بر ورود نفتکش‌های مرتبط با ایران اعمال کرده‌اند. این اقدام نشانه‌ای از انعطاف‌پذیری چین در برابر فشارهای آمریکا و احتمال کاهش واردات نفت از ایران در آینده است. برای کاهش این تهدید، ایران باید شبکه‌های تجاری خود را تقویت کرده و راهکارهای جدیدی برای تسهیل مبادلات مالی با چین ایجاد کند.
* راهکارهای پیشنهادی برای توسعه همکاری انرژی با چین
با توجه به سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در تقویت روابط راهبردی با شرق، پیشنهادات زیر می‌تواند به حفظ و گسترش تجارت انرژی با چین کمک کند.
توسعه نیروگاه‌ها و انرژی‌های تجدیدپذیر: همکاری با چین در توسعه ظرفیت تولید برق، از طریق بهینه‌سازی نیروگاه‌های حرارتی و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر
اجاره ظرفیت‌های پالایشگاهی بلااستفاده: به جای خرید پالایشگاه، اجاره کوتاه‌مدت یا بلندمدت پالایشگاه‌هایی که به دلیل مشکلات اقتصادی غیرفعال شده‌اند می‌تواند گزینه‌ای به صرفه و اجرایی باشد. این اقدام نیاز به سرمایه‌گذاری کلان ندارد و ایران می‌تواند با انعقاد قراردادهای شراکتی، از ظرفیت‌های مازاد موجود بهره ببرد.
رسمی‌سازی فروش نفت به چین: ایجاد شبکه‌های رسمی پرداخت برای حذف هزینه‌های مرتبط با دور زدن تحریم‌ها
سرمایه‌گذاری در توسعه میادین گازی: جذب سرمایه‌گذاری چینی برای توسعه میادین گازی ایران با هدف صادرات به کشورهای منطقه
انعقاد قرارداد فناوری: یکی از روش‌های مؤثر، انعقاد قراردادهای فرآوری با پالایشگاه‌های خارجی است، به این صورت که ایران نفت خام را به این پالایشگاه‌ها ارسال کرده و در ازای هزینه‌های فرآوری، بخشی از محصول نهایی را به عنوان دستمزد به پالایشگاه طرف قرارداد پرداخت کند. این مدل نیاز به تخصیص بودجه ندارد و موجب افزایش ظرفیت صادراتی ایران بدون درگیری مستقیم با تحریم‌ها می‌شود.
بهره‌گیری از امنیت انرژی در خلیج‌فارس: استفاده از موقعیت استراتژیک ایران برای اعمال فشار بر آمریکا و متحدانش در راستای کاهش تحریم‌ها؛ سیاست انرژی ایران در خلیج‌فارس باید در تعامل میان بازدارندگی و دیپلماسی تعریف شود. ترکیب هوشمندانه‌ای از ابزارهای اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک نه‌تنها می‌تواند به کاهش اثر تحریم‌ها منجر شود، بلکه ظرفیت‌های بالقوه ایران را در حوزه صادرات انرژی نیز تقویت می‌کند.
ادعای رویترز: آمریکا به دنبال بازرسی نفتکش‌های ایرانی است* آینده اقتصاد ایران در گرو سیاست‌های هوشمندانه
در شرایطی که تحریم‌های نفتی ایران ادامه دارد، اتخاذ استراتژی‌های جایگزین برای افزایش صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی، ضروری است. چین به عنوان مهم‌ترین خریدار نفت ایران، نقشی اساسی در سیاست‌های انرژی کشور دارد. با وجود چالش‌های تحریمی و رقابت با سایر صادرکنندگان، ایران می‌تواند با استفاده از راهکارهایی همچون توسعه پالایشگاه‌ها، بهینه‌سازی مصرف، گسترش همکاری‌های انرژی و ایجاد مسیرهای مالی مستقل، موقعیت خود را در بازار چین حفظ و تقویت کند.
مسیر آینده تجارت انرژی ایران، نه‌تنها به میزان انعطاف‌پذیری در برابر تحریم‌ها بستگی دارد، بلکه به اجرای سیاست‌های پایدار در زمینه تولید، مصرف و زنجیره ارزش انرژی نیز وابسته است. با اتخاذ رویکردی هوشمندانه و دیپلماسی انرژی فعال، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های موجود برای حفظ جایگاه خود در بازار جهانی نفت بهره‌برداری کند.
منبع: وطن امروز
